
Covid-19 Nedeniyle Özel Eğitim – Öğretim Kurumlarına Ödenen Ücretlerin İadesi
Tüm dünyayı sarsan COVID-19 salgını nedeniyle birçok sektörde olduğu gibi; eğitim sektörü de en çok etkilenen alanlardan bir tanesi olmuştur. Hükümet tarafından alınan salgının bulaş riskini engellemeye yönelik tedbirler uyarınca; 13.03.2020 tarihinden itibaren ülke genelinde yüz yüze eğitim hizmeti verilmemektedir. Bu kapsamda, daha önceden ödenen ya da ödeme taahhüdü verilen özel eğitim hizmet bedelleri ile ek hizmetlerde (yemek, ulaşım vs.) indirim/iade talep edilip edilemeyeceği gündeme gelmiştir.
Covid-19 Nedeniyle Özel Eğitim – Öğretim Kurumlarına Ödenen Ücretlerin İadesi yazımızda da özel eğitim kuruluşları ile yapılan sözleşmelerin hukuki niteliği ve COVID salgınının bu sözleşmelere etkilerini değerlendireceğiz. Covıd-19 nedeniyle özel eğitim – öğretim kurumlarına ödenen ücretlerin iadesi ve diğer detayları yazımızdan takip edebilirsiniz.
Özel Eğitim-Öğretim Kurumları ile Yapılan Sözleşmeler Nasıl Düzenlenmelidir?
Özel Eğitim Kuruşlarına ilişkin hukuki esaslar; Türk mevzuatında 5580 Sayılı Özel Eğitim Kurumları Kanunu ve Mı̇lli Eğı̇tı̇m Bakanlığı Özel Öğretı̇m Kurumları Yönetmelı̇ğı̇ ile düzenlenmiştir. Bunun yanında doğal olarak, sözleşme serbestisi hükümleri gereğince taraflar arasında akdedilen sözleşmenin hükümleri de esas belirleyici unsurlardan bir tanesidir.
Söz konusu sözleşmelerde özel okullar ile onlardan hizmet alan öğrenciler bulunmaktadır. Kayıt sözleşmeleri ise veliler ile özel okul arasında yapılmaktadır. Velilerle yapılan, üçüncü kişi lehine (öğrenci lehine) sözleşmeler Tüketici hukukunun konusudur. Sözleşmenin tarafı olan veli, tüketicidir. Sözleşme ise Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’a tabiidir.
Hem söz konusu düzenlemelerde yer almayan hem de sözleşmede bulunmayan hususlara ilişkin olarak ise; önce Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun daha sonra Türk Borçlar Kanunu’nun genel hükümleri devreye girerek hukuki boşluklar tamamlanacaktır.
Kurumların Uzaktan Eğitim’e Geçmesi Nedeni ile Ücretlerin İadesi ya da İndirim Mümkün müdür?
Türk hukukunda sözleşme serbestisi, kanunun emredici hükümleri saklı kalmak kaydı ile esas olan kuraldır. Diğer bir deyişle, kurum ile öğrenci arasında yapılan sözleşme hükümleri öncelikli olarak taraflar için bağlayıcıdır. Uzaktan eğitime geçilen kurumlarda ücret iadesi talep edilmesi için, kurum ile veli arasındaki sözleşmeye öncelikli olarak bakılmalıdır.
Söz konusu sözleşme dahilinde, eğitimin şeklinin doğrudan yüz yüze yapılıp yapılmayacağının belirli olup olmadığı kontrol edilmelidir. Eğer, sözleşmede eğitimin yüz yüze yapılacağına dair bir hüküm var ise; uzaktan eğitime geçilmesi ile bu edim kurum tarafından ifa edilemediği anlamına gelmektedir. Dolayısı ile eğitim hizmetini alan taraf, sözleşme gereği gibi yerine getirilemediğinden sözleşmenin feshini talep edebilecektir.
Uygulamada ise bu tarz sözleşmelerle pek karşılaşılmamaktadır. Eğitimin ne şekilde verileceği sözleşme dahilinde pek yer almaz. Ayrıca, kurumların uzaktan ya da yüz yüze eğitim vereceğine ilişkin mevzuatta da doğrudan bir hüküm yer almamaktadır. Kısaca açıklamak gerekirse; aslında özel öğretim kuruluşlarının sözleşmeden kaynaklanan eğitim hizmetini yüz yüze olacak şekilde ifa etme zorunluluğu olmadığı söylenebilir. Bu sebeple, kanunların özel eğitim-öğretim kurumları ile yapılacak sözleşmelerdeki tamamlayıcı hükümlere bakılması daha doğru olacaktır.
Özel okullarda ücretlere ilişkin hususlar Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği kapsamında düzenlenmiştir. İlgili Yönetmeliğin 56. Maddesinde normal şartlardaki ücret iadesi düzenlenmiştir. Buna göre;
“Kurumlara kaydolan öğrenci ve kursiyerlerden;
a) (Değişik:RG-21/7/2012-28360) Öğrenim ücretini yıllık olarak belirleyen okul öncesi eğitim kurumu, ilkokul, ortaokul, özel eğitim okulu, ortaöğretim okullarında (Mülga ibare:RG-20/6/2017- 30102) (…) öğretim yılı başlamadan (Ek ibare:RG-19/2/2020-31044) sınavla öğrenci alan resmî okulların 9 uncu sınıflarına kayıt yaptırdığını belgelendirenler hariç, okuldan ayrılanlara yıllık ücretin yüzde onu dışındaki kısmı iade edilir. Öğretim yılı başladıktan sonra ayrılanlara yıllık ücretin yüzde onu ile öğrenim gördüğü günlere göre hesaplanan miktarın dışındaki kısmı iade edilir.
b) Öğrenim ücretini ders saati ücreti olarak belirleyen kurumlarda dönem başlamadan ayrılanlara öğrenim ücretinin yüzde onu dışındaki kısmı iade edilir. Dönem başladıktan sonra ayrılanlara öğrenim ücretinin yüzde onu ile öğrenim gördüğü ders saati sayısına göre hesaplanan miktarın dışındaki kısmı iade edilir.
c) Öğretime başladıktan sonra ayrılan öğrenci veya kursiyerlerden alınacak ücret kurumun öğrenim ücretinden fazla olamaz.”
Ayrıca, MEB’in hazırlamış olduğu genel özel okul kayıt sözleşmesinde ücret iadeleri;
“a) Sağlık raporu alarak öğrencinin sağlık sebebiyle kurumdan ayrılması,
b) Kurumun kapanması,
c) Dönemin açılamaması,
d) Kurumun eğitim ve öğretim ortamının olumsuz yönde değiştiğinin maarif müfettişleri tarafından tespit edilmesi,
e) Velinin/vasinin öğrencisini okutamayacak duruma düştüğünün resmî kurumlarca belgelendirilmesi durumunda okula ödemiş olduğu ayrılış tarihinden sonraki günlere ve saatlere isabet eden ücret öğrenci veli/vasisine iade edilir.”
Durumlarından bir ya da birkaçı oluştuğunda yapılacaktır.
COVID salgını nedeni ile uzaktan eğitime geçilmesi, bu şartlardan herhangi birine dahil edilememektedir. “Dönem açılamaması” başlığına dahil edilebileceği görüşü mevcut olsa da bize göre uzaktan eğitime geçilmesi dönemin ve dolayısıyla eğitimin devam ettiğine işaret eder ve söz konusu nedenler ile ücret iadesi talep edilemez.
Bu noktada, ücret iadesi talep edilebilmesi için sözleşmelerdeki “mücbir sebepler” üzerinden bir değerlendirme yapılmalıdır. Söz konusu sözleşme ve yönetmelikte salgın hastalık ve mücbir sebeplere ilişkin herhangi bir hüküm yoktur. Ancak genel hükümlerde TBK dahilinde mücbir sebeplere dayanarak sözleşmenin yeniden uyarlanması talep edilebilir. Sözleşmenin yeniden uyarlanırken ise sözleşmede ahde vefa, tarafların eşitliği ve dürüstlük kuralı dikkate alınmalıdır. Sonuç olarak bizim görüşümüze göre uzaktan eğitime geçen eğitim kurumlarından ücret iadesi talep edilemez; ancak hakkaniyetli bir şekilde yeniden uyarlama talep edilebilecektir.
Kurumların Uzaktan Eğitim’e Geçmesi Nedeni ile Alınamayan Yemek-Ulaşım-Barınma gibi Hizmetlere dair Ücretlerin İadesi Mümkün müdür?
Diğer bir tartışmalı husus ise; eğitim hizmet bedelinin yanındaki yan bedellerdir. Özel öğretim ücretlerinin dahilinde genellikle yemek-servis ile ulaşım bedeli gibi bedeller de velilerden alınmaktadır. Ancak bu hizmetlerden, uzaktan eğitime geçilmiş olunması sebebi ile doğal olarak yararlanılamamaktadır. Özel Eğitim Sözleşmesi, niteliği itibariyle iki yana borç yükleyen bir sözleşmedir. Velinin borcu para borcu iken, kurumun borcu ise sözleşme ile taahhüt edilen hizmetleri sağlamaktır. Bu hizmetler, söz konusu tedbirler nedeniyle ifa edilemediği taktirde, ifa imkansızlığı ortaya çıkmaktadır. İfa imkansızlığı Türk Borçlar Kanunu’nda 136. maddede düzenlenmiştir. Buna göre;
“Borcun ifası borçlunun sorumlu tutulamayacağı sebeplerle imkânsızlaşırsa, borç sona erer.
Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde imkânsızlık sebebiyle borçtan kurtulan borçlu, karşı taraftan almış olduğu edimi sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca geri vermekle yükümlü olup; henüz kendisine ifa edilmemiş olan edimi isteme hakkını kaybeder. Kanun veya sözleşmeyle borcun ifasından önce doğan hasarın alacaklıya yükletilmiş olduğu durumlar, bu hükmün dışındadır.
Borçlu ifanın imkânsızlaştığını alacaklıya gecikmeksizin bildirmez ve zararın artmaması için gerekli önlemleri almazsa, bundan doğan zararları gidermekle yükümlüdür.”
Uzaktan eğitim nedeni ile imkansızlaştığı kabul edilen servis ve yemek hizmetleri; bu madde uyarınca karşı tarafa yani velilere sebepsiz zenginleşme hükümleri gereğince iade edilmelidir. Bu kapsamda, özel okullarla yapılan sözleşmede yemek ve servis hizmeti için ayrı sözleşmeler akdedildiyse; o sözleşmelerden kaynaklanan borçlar ifa imkansızlığı nedeniyle sona erer, ödenmiş ücretler iade edilir.
Söz konusu hizmetler eğitim ücretine dahil edilerek sözleşme akdedildiyse; yemek ve servis ücretleri toplam ücretten düşülerek ödenmez, ödendiyse iade edilir. Eğitim ücretinde ise yukarıda belirtildiği gibi ancak bir uyarlama talep edilebilir. Uyarlama davalarında hâkim, somut olayın özelliklerini dikkate alarak; borçlunun ediminin artırılmasına, edim yükümlülüğünün tamamen veya kısmen kaldırılmasına ya da ifa tarzının değiştirilmesine karar vererek sözleşmenin değişen koşullara uyarlanmasa karar verecektir.
Covıd-19 nedeniyle özel eğitim – öğretim kurumlarına ödenen ücretlerin iadesi nasıl talep edilmeli?
Söz konusu nedenler ile bazı ücretlerin iadesi, özel eğitim kurumundan talep edilebilir. Bu ücret iadesi talebi için herhangi bir şekil şartı yoktur. Yani, talep telefon ile iletilebileceği gibi, noter aracılığı ile gönderilen resmi bir ihtarname ile de talep edilebilir. Tabii ki işlemin güvenilirliği açısından noter aracılığı ile gönderilen bir ihtarname ile talep edilmesi tavsiye edilmektedir.
Talebin kurum tarafından reddi mümkündür. Bu durumda ise bahsedilen usul takip edilmelidir; Eğitim kurumları ile yapılan sözleşmeler üçüncü kişi yararına sözleşmelerdir. Sözleşmenin bir tarafı kurum iken diğer tarafı sözleşmeyi üçüncü kişi olan öğrenci lehine yapan velidir. Niteliği itibariyle tüketici sözleşmeleridir ve Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’a tabiidir. Bu nedenle, söz konusu kanun kaynaklı bir uyuşmazlıktaki ilk yetkili merci Tüketici Hakem Heyetleridir. Tüketici Hakem Heyetlerinin kararları tarafları hukuken bağlamaktadır ve icra edilebilir niteliktedir.
Tüketici Hakem Heyetlerine başvuru için belli parasal sınırlar mevcuttur. Buna göre;
(1) 2020 yılı için Tüketici Hakem Heyetlerine yapılacak başvurularda değeri:
a) 6.920 (altıbindokuzyüzyirmi) Türk Lirasının altında bulunan uyuşmazlıklarda İlçe Tüketici Hakem Heyetleri,
b) Büyükşehir statüsünde olan illerde 6.920 (altıbindokuzyüzyirmi) Türk Lirası ile 10.390 (onbinüçyüzdoksan) Türk Lirası arasındaki uyuşmazlıklarda İl Tüketici Hakem Heyetleri;
c) Büyükşehir statüsünde olmayan illerin merkezlerinde 10.390 (onbinüçyüzdoksan) Türk Lirasının altında bulunan uyuşmazlıklarda İl Tüketici Hakem Heyetleri;
ç) Büyükşehir statüsünde olmayan illere bağlı ilçelerde 6.920 (altıbindokuzyüzyirmi) Türk Lirası ile 10.390 (onbinüçyüzdoksan) Türk Lirası arasındaki uyuşmazlıklarda İl Tüketici Hakem Heyetleri, görevli olacaktır.
Hakem heyeti kararlarına karşı ise Tüketici Mahkemeleri önünde dava yolu mümkündür.
Uyarlama davası için ise sözleşmenin uyarlanması talebi ile doğrudan mahkemeye başvurulabilir.
Sonuç ve Hukuki Kanaat
HİZMET | SONUÇ | AÇIKLAMA |
Öğrenim | İadesi talep edilemez. Uyarlama talep edilebilir. | Taraflar arasındaki sözleşmeden dolayı mücbir sebepler ve yüz yüze ya da uzaktan eğitime dair doğrudan hüküm bulunması durumunda söz konusu hükümler uygulanır. Herhangi bir hüküm yoksa, hakkaniyet ölçüsünde bir uyarlama talep edilebilir. |
Yemek | İade talep edilebilir. | İfa imkansızlığı nedeniyle ödenmez. Ödendiyse iade talep edilebilir. |
Barınma | İade talep edilebilir. | Yurtlar doğrudan kapatıldıysa ifa imkansızlığı nedeniyle ödenmez. Ödendiyse iade talep edilebilir. Yurt halen hizmet vermeye devam ediyorsa kalınmaması nedeni ile uyarlama söz konusu olabilir. |
Servis Ücreti | İade talep edilebilir. | İfa imkansızlığı nedeniyle ödenmez. Ödendiyse iade talep edilebilir. |
Covid-19 Nedeniyle Özel Eğitim – Öğretim Kurumlarına Ödenen Ücretlerin İadesi
Filiz Erol Hukuk&Danışmanlık
VELAYET KAVRAMI, ORTAK VELAYET’İN KAPSAMI VE COVID-19 SÜRECİNDE ETKİLERİ